Cabo Verde -

(Dutch) Edu Challenges in Cabo Verde

Onderwijsuitdagingen in Kaapverdië: Problemen en Verbeterpunten in een Ontwikkelend Systeem.

Geschreven door Joan Vilalta Flo, Vertaald door Shoshanah Gerstenbluth

Kaapverdië is een land dat zich 500 kilometer van de kust van Senegal in Afrika bevindt. Het is een archipel van tien eilanden, waarvan de meeste bewoond zijn, met de meeste inwoners geconcentreerd in de hoofdstad Praia. De officiële taal is Portugees, aangezien het een voormalige Portugese kolonie is die in 1975 onafhankelijk werd. Veel inwoners spreken Kaapverdisch Creools als hun hoofdtaal. Het land bevindt zich in een uitdagende geografische omgeving: het versnipperde gebied maakt de levering van diensten ingewikkeld, het is een gebied dat gevoelig is voor droogte en er zijn weinig natuurlijke hulpbronnen. Toch wordt Kaapverdië wereldwijd geprezen om zijn opvallende politieke stabiliteit en armoedebestrijding, die ook hebben bijgedragen aan verbeteringen in de dienstverlening, waaronder onderwijs.

Kinderen staan in de rij op school in Kaapverdië: Foto door Duncan CV in Wikimedia Commons.

De meest recente verbeteringen in het Kaapverdische onderwijs zijn dankbaar aan het Strategisch Onderwijsplan 2017-2021, dat gericht is op het behalen van de 4e Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling voor Kwaliteitsonderwijs, met een focus op de volgende pijlers:(i) universele toegang tot voorschools onderwijs voor alle kinderen van 4 tot 5 jaar, inclusief kinderen met speciale behoeften; (ii) betere aansluiting van voorschoolse educatie op het basisonderwijs, zodat alle leerlingen twee jaar voorschools onderwijs volgen; en (iii) gelijke toegang tot gratis, universeel onderwijs tot en met klas 8 door middel van sociale actieplannen voor scholen, met speciale aandacht voor prioriteitsgroepen en speciaal onderwijs voor iedereen.i

Kaapverdië heeft geleidelijk de toegang tot het basis- en middelbaar onderwijs verbeterd. Het schooldeelnamepercentage was in 2021 gestegen tot 92,4%, en het alfabetiseringspercentage bereikte 88,5% in 2019, waarbij de meerderheid van de bevolking ouder dan 15 jaar kan lezen en schrijven.ii De overheidsuitgaven voor onderwijs stegen van 23,3% van het totale budget in 2020 naar 24,09% in 2021.iii Wat betreft de infrastructuur heeft 97,6% van de basis- en middelbare scholen in Kaapverdië toegang tot water, en 89% is aangesloten op het openbare elektriciteitsnet. Het Strategisch Onderwijsplan 2017-2021 maakte het mogelijk om verbeterprogramma’s, zoals het programma ‘Onderwijs van Uitmuntendheid’, te implementeren, waarvoor in 2020 ongeveer 93,2 miljoen dollar werd toegewezen, terwijl er 6,4 miljoen dollar werd toegekend aan studiebeurzen. iv

De Covid-19-pandemie veroorzaakte aanzienlijke problemen voor de op toerisme gerichte economie van Kaapverdië. Het land wist echter snel en effectief de crisis te beheersen en vaccinatie aan het grootste deel van de bevolking aan te bieden.v Op het gebied van onderwijs werden ook snelle maatregelen genomen. In 2020 ontving Kaapverdië een subsidie van $750.000 van het Global Partnership in Education (GPE), wat aanzienlijk heeft bijgedragen aan de training van leerkrachten voor afstandsonderwijs, de levering van lesmateriaal, tv-toegang voor afgelegen gebieden en voldoende sanitaire voorzieningen. vi Na de sluitinČ van scholen voerde het Ministerie van Onderwijs het proČranna “Leren en Studeren Thuis” in, dat lesleverinČ via radio, televisie en het Čebruik van tablets verbeterde, gezien het feit dat 30% tot 40% van de gezinnen geen toegang had tot dergelijke technologie. Het programma maakte ook de uitbreiding van het digitale tv-dekkingsgebied en verbeterde signaalkwaliteit mogelijk.vii Ondanks al deze inspanningen moet worden opgemerkt dat er momenteel geen bewijs is van een uitgebreide strategie om zich aan te passen aan de post-Covid19-context in Kaapverdië.

Een belangrijke ontwikkeling in het Kaapverdische onderwijs is de recente ratificatie van het Verdrag tegen Discriminatie in het Onderwijs door Kaapverdië op 5 oktober 2022, dat op 5 januari 2023 in werking is getreden. Hoewel de effectieve toepassing ervan nog moet blijken, heeft deze stap alleen al verschillende aanbevelingen uit de laatste sessie van de Universele Periodieke Evaluatie van de Verenigde Naties volledig geïmplementeerd.viii

Ondanks de eerdergenoemde ontwikkelingen in de Kaapverdische onderwijssector, zijn er nog steeds situaties van ongelijkheid, discriminatie, een tekort aan onderwijskundige infrastructuur en kwaliteitsonderwijs gemeld. Dit zijn de uitdagingen die de eilandengroep in de komende jaren zal moeten aangaan en oplossen. De volgende secties geven een overzicht van de belangrijkste aandachtsgebieden.

Ongelijkheden in het Onderwijs

Kaapverdië staat momenteel voor een uitdaging wat betreft de verborgen kosten van onderwijs. Hoewel het basisonderwijs en het middelbaar onderwijs (tot en met de 8e klas) gratis en verplicht is,ix zijn er verschillende bijkomende kosten, zoals vervoer, maaltijden en bepaald schoolmateriaal, die zwaar wegen voor gezinnen met een laag inkomen.x Dit vormt een ongelijkheid in de toegang tot kwalitatief onderwijs voor arme gezinnen. Bovendien blijft het voortgezet onderwijs en hoger onderwijs (universitair) onderhevig aan kosten (hoewel de autoriteiten de intentie hebben uitgesproken om onderwijs van de 9e tot de 12e klas gratis te maken)xi, wat ongelijkheid creëert op basis van het economische niveau van elk gezin. Deze situatie hangt ook samen met de bestaande ongelijkheid tussen gezinnen die op het platteland wonen en gezinnen in stedelijke gebieden,xii waarbij de eerste groep minder toegang heeft vanwege een algemeen lager economisch vermogen, gebrek aan technologie en internetverbinding vanwege de hoge kosten (wat tijdens Covid-19 extra relevant was).xiii

Wat betreft het hoger onderwijs, alhoewel er grote inspanningen zijn geleverd om het breed beschikbaar te maken, moet er toch worden opgemerkt dat het scholingspercentage voor de periode 2019-2020 op 23,5% ligt; 37 punten lager dan dat van het voortgezet onderwijs en hierdoor een obstakel in de toegang wijst.xiv Een van de moeilijkheden op dit gebied is de geografische ligging van Kaapverdië; als eilandengroep is de missie om toegankelijk hoger onderwijs in alle gebieden aan te bieden zeer complex en tot nu toe niet bereikt. Er zijn slechts instellingen voor hoger onderwijs op de eilanden Santiago en São Vicente.xv Dit, samen met het feit dat hoger onderwijs niet gratis is, zorgt voor weinig stimulans voor studenten die in afgelegen gebieden wonen en een laag inkomen hebben om hoger onderwijs te volgen. xvi

Er is ook ongelijkheid op het gebied van taal. Hoewel voor het grootste deel van de Kaapverdische bevolking Kaapverdisch Creools de eerste taal is, is Portugees nog steeds de enige officiële taal en ook de onderwijstaal. Dit veroorzaakt duidelijke ongelijkheden voor studenten die weinig blootstelling aan het Portugees hebben, met name degenen die in landelijke gebieden en afgelegen locaties wonen en vaak ook uit gezinnen met een laag inkomen komen. Deze studenten hebben een leerachterstand en ervaren meer moeilijkheden bij het leren. Hoewel naar verluidt enkele tweetalige onderwijsprogramma’s zijn gelanceerd, is de implementatie van dergelijke initiatieven onvoldoende, zwak en ontbreekt het aan politieke en economische steun. Deze ongelijkheid weerspiegelt ook een kloof tussen de formele onderwijssystemen en de samenleving; beleidsmaatregelen die gericht zijn op het overbruggen van deze kloof zullen onvermijdelijk ook bijdragen aan identiteitsvorming en sociale cohesie.xvii

Tot slot, ondanks de politieke wil zoals vermeld in het Strategisch Onderwijsplan 2017- 2021 om de toegang en kwaliteit van onderwijs voor studenten met een handicap te verbeteren (17,5% van de bevolking heeft minstens één handicap),xviii en de toegenomen capaciteitsontwikkeling van personeel met hulp van UNICEF,xix is gerapporteerd dat de praktische uitvoering van inclusieve strategieën voor dergelijke studenten tekortschiet. Veel gehandicapte mensen gaan niet naar school en ontvangen niet de noodzakelijke voorzieningen om dat wel te kunnen doen. De infrastructuur en onderwijstechnologieën zijn voor het grootste deel niet aangepast aan hun behoeften.xx

Gender en Seksualiteit in het Onderwijs

Wat betreft gendergelijkheid zijn er goede resultaten behaald in het voor- en basisonderwijs: de gelijkheidsindex scoorde respectievelijk 0,98 en 0,93, in beide gevallen met een iets hogere mannelijke vertegenwoordiging. De uitdaging blijft echter bestaan op het gebied van voortgezet en hoger onderwijs, waar de vertegenwoordiging van vrouwen aanzienlijk en toenemend hoger is; de gelijkheidsindex scoort 1,2 voor het voortgezet onderwijs en 1,5 voor het hoger onderwijs. Stimulansen om mannen in deze sectoren aan te trekken zijn noodzakelijk om gelijkheid te waarborgen.xxi En hoewel er een aanzienlijk hogere aanwezigheid van vrouwen is in het voortgezet en hoger onderwijs, is het alfabetiseringspercentage voor mannen momenteel bijna 10% hoger dan dat van vrouwen, wat eveneens een ongelijkheid in toegang voor vrouwen aantoont.xxii

Ondanks aanzienlijke verbeteringen door de introductie van een gendermodule in het curriculum van het voortgezet onderwijs, bevatten de lesprogramma’s nog steeds discriminerende stereotypen ten opzichte van vrouwen. Ook is dit zichtbaar in het feit dat vrouwen weinig vertegenwoordigd zijn in de studiegebieden die typisch door mannen worden gedomineerd, zoals in de technologische sector.xxiii Daarnaast, schiet het onderwijs vaak over seksualiteit tekort, ook al zijn genderkwesties toch steeds meer aanwezig in de curricula. De overheid erkent het belang ervan voor de ontwikkeling en veiligheid van studenten, en met hulp van het UNFPA (Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties) is er een richtlijn ontwikkeld voor seksuele voorlichting op scholen, maar door een beperkte politieke bereidheid en de gevoeligheid van het onderwerp hebben zeer weinig studenten van dit onderwijs geprofiteerd. Een uitgebreide module over seksuele voorlichting moet nog effectief worden ingevoerd.xxiv

Opmerkelijk is dat er geen gegevens beschikbaar zijn over minderheden op basis van seksuele geaardheid of genderidentiteit in Kaapverdië; evenmin zijn er beschermingsmechanismen voor dergelijke minderheden of onderwijs over dit onderwerp te vinden. Ondanks dat het een potentieel gevoelig onderwerp is dat momenteel onzichtbaar is binnen de sector, zouden vooruitgangen op dit gebied positief kunnen zijn om te waarborgen dat alle studenten vrij zijn en gelijke behandeling genieten door medestudenten en personeel.

Gebreken in het onderwijs

Als allereerste moeten er verbeteringen plaatsvinden, niet alleen in het aanbod van hoger onderwijs, maar ook in de kwaliteit ervan. Hoger onderwijs in Kaapverdië is een relatief nieuwe sector, die zich in de afgelopen 20 jaar heeft ontwikkeld. Aangezien deze sector nog in de kinderschoenen staat, ontbreekt het aan kwaliteit: hoewel het onlangs opgerichte Agentschap voor Regulering van het Hoger Onderwijs (Agência Reguladora do Ensino Superior − ARES) evaluaties en controles begint uit te voeren om de prestaties te verbeteren,xxv moet de sector nog een uitgebreid systeem van kwaliteitsbeoordeling opbouwen. Daarnaast zijn er mechanismen nodig om de inhoud van het hoger onderwijs beter af te stemmen op nationale doelen en behoeften, en moet de toegang tot leermateriaal, technologieën en connectiviteit worden gewaarborgd.xxvi

Ten tweede, hoewel ongeveer 76% van de kinderen momenteel toegang heeft tot kleuteronderwijs, zijn er regionale verschillen met gebieden waar dit percentage aanzienlijk lager ligt. Vroegschoolse educatie en kleuteronderwijs waren formeel een van de speerpunten van het Strategisch Onderwijsplan 2017-2021, maar in de praktijk is dit grotendeels verwaarloosd. Er ontbreken nog steeds adequate wettelijke mechanismen om universele, verplichte en gratis toegang tot kleuteronderwijs te waarborgen; het kleuteronderwijsbudget bedraagt slechts ongeveer 0,3% van de staatsbegroting, en er is een tekort aan professioneel gekwalificeerde kleuterleerkrachten (slechts 30% heeft de vereiste kwalificaties).xxvii Daarnaast ontbreekt het kleuterscholen opvallend aan toegang tot technologie en aan leerkrachttraining in ICT.xxviii

Ten derde is een van de grootste problemen in de onderwijssector in Kaapverdië de onderwijskwaliteit, wat tot uiting komt in lage prestaties in het basisonderwijs. Op het gebied van taalvaardigheid bleek dat 6 op de 10 kinderen grote moeite hadden met, of niet in staat waren om de basisregels van taalgebruik te interpreteren.xxix Wat wiskunde betreft, was slechts gemiddeld 2,85% van de kinderen in staat om succesvol om te gaan met de belangrijkste studieonderwerpen.xxx Bovendien heeft Kaapverdië tot op heden nog geen allesomvattend nationaal systeem om leerresultaten op enig onderwijsniveau te meten.xxxi

Wat betreft technologische toegang, moet worden opgemerkt dat, hoewel de meeste scholen zijn aangesloten op het openbare elektriciteitsnet, en het Strategisch Onderwijsplan 2017-2021 heeft geleid tot de invoering van meer technologische hulpmiddelen en een sterker curriculum voor ICT-vaardigheden, slechts 17% van de scholen toegang tot internet heeft. Dit is opmerkelijk omdat Kaapverdië een van de hoogste internettoegangscijfers in Afrika heeft. xxxiiDe kosten van internet vormen het probleem, aangezien deze tot de hoogste ter wereld behoren; de prijs is nog steeds te hoog voor velen, vooral voor mensen met een lager inkomen, wat een situatie van ongelijkheid veroorzaakt.xxxiii

Conclusies en aanbevelingen

Concluderend zullen enkele aanbevelingen worden gedaan die de belangrijkste uitdagingen van het onderwijssysteem in Kaapverdië benadrukken, namens de organisatie Broken Chalk.

Wat betreft de verborgen kosten van onderwijs, zou de overheid moeten proberen deze te verlagen door gratis (of goedkope) toegang tot vervoer, materialen en voedingsdiensten te bieden, met speciale aandacht voor gezinnen met een laag inkomen en studenten die in afgelegen plattelandsgebieden wonen, waar de economische kosten van onderwijs kunnen toenemen.

Wat betreft de onderwijscategorie en universele toegang, zou de overheid in overeenstemming moeten handelen met hun eigen geuite intenties en blijven werken aan de uitbreiding van gratis, toegankelijke en verplichte educatie naar de kleuterjaren en hoger onderwijs, met speciale aandacht voor arme gezinnen. Specifiek voor het hoger onderwijs zou het positief kunnen zijn om stimuleringscampagnes te ontwikkelen om het schoolverlatingspercentage te verhogen, met name voor jongens; samen met het uitbreiden van de aanwezigheid van hoger onderwijsinstellingen naar alle gebieden of het beter waarborgen van betaalbare toegang tot universiteiten vanuit afgelegen plaatsen.

Het zou wenselijk zijn om uitgebreide nationale programma’s te implementeren om de ongelijkheid rond taal te overwinnen. De Kaapverdische taal zou aanzienlijk meer aanwezig moeten zijn in alle onderwijsmethoden; bijzondere aandacht zou moeten uitgaan naar studenten met een lagere blootstelling aan het Portugees om ervoor te zorgen dat zij niet achterblijven, en de initiatieven voor tweetalige educatie zouden versterkt moeten worden door multidisciplinaire teams die lokale gemeenschapsleden omvatten die de specifieke taaleisen van het gebied begrijpen.

Om een grotere inclusie te bevorderen, zouden de overheid en onderwijsinstellingen moeten overwegen om de onderwijsinfrastructuur, curricula en personeel gevoelig en aansluitbaar te maken voor studenten met een handicap of speciale behoeften. Toegankelijke gebouwen, inclusief onderwijsmateriaal en een uitgebreid trainingsprogramma voor alle docenten gericht op handicap, zouden moeten worden aangeboden om de toegang en gelijkheid van deze studenten te waarborgen.

Ook wat betreft inclusiviteit en gelijkheid, zouden onderwijsprogramma’s en -beleid moeten blijven zorgen voor de toegang van meisjes en vrouwen tot onderwijs op alle niveaus om grotere gelijkheid in geletterdheidspercentages te bereiken, om te blijven werken aan de eliminatie van genderstereotypen en om de aanwezigheid van vrouwen in door mannen gedomineerde studierichtingen te stimuleren. Daarnaast zou het positief kunnen zijn om een uitgebreid educatief programma op middelbare scholen met betrekking tot seksualiteit te implementeren om de veiligheid en gezondheid van studenten te waarborgen en om diversiteit-schadelijke stereotypen op basis van seksuele geaardheid te elimineren.

Een effectieve manier om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, zou zijn om een uitgebreid nationaal systeem van evaluatie en beoordeling van de onderwijskwaliteit te implementeren om een adequate inhoudsvoorziening op alle onderwijsniveaus te waarborgen en om tekortkomingen in de onderwijskwaliteit te identificeren, met name op het gebied van taal en wiskunde in het basisonderwijs. Samen met een goede evaluatie en analyse van de prestaties van studenten kan dit ineffectieve onderwijsmethoden die leiden tot lage prestaties overwinnen, kan de innovatie in het onderwijs bevorderen en curricula beter afstemmen op de behoeften en doelen van de Kaapverdische samenleving, waardoor studenten beter worden voorbereid op de arbeidsmarkt. Evenzo zouden de overheid en onderwijsinstellingen moeten blijven waarborgen dat alle docenten gekwalificeerd zijn om adequaat onderwijs te bieden op het niveau waarvoor zij zijn aangesteld. Dit zou vooral moeten gelden voor de kleuteronderwijsniveaus, waar de meeste leerkrachten niet de juiste kwalificatie hebben, wat de ontwikkeling van studenten kan belemmeren.

Tot slot, gezien recente gebeurtenissen en toekomstige mondiale ontwikkelingen, is het essentieel om de toegang tot technologische hulpmiddelen voor onderwijsdoeleinden, zowel voor scholen als gezinnen, te vergroten, evenals om internettoegang te vergemakkelijken. Dit lijkt weer bijzonder belangrijk, gezien de introductie van technologieën op de wereldwijde arbeidsmarkt, en het is ook belangrijk om flexibele en aanpasbare onderwijsmodi te bieden, vooral in een land waar de geografische toegankelijkheid tot onderwijs gecompliceerd kan zijn.

Verwijzingen

i Global Partnership for Education. (n.d.). Cabo Verde. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.globalpartnership.org/where-we-work/cabo-verde

ii National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

iii Global Partnership for Education. (2022). Cabo Verde: Results framework (2022-2026). Retrieved from: https://www.globalpartnership.org/node/document/download?file=document/file/2022-12-GPE-results-framework-cabo-verde.pdf

iv National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

v World Bank. (2022, March 15). Fighting the pandemic down to the last mile: Lessons from Cabo Verde. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.worldbank.org/en/news/immersive-story/2022/03/15/fighting-pandemic-down-to-last-mile-lessons-from-cabo-verde

vi Global Partnership for Education. (n.d.). Cabo Verde. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.globalpartnership.org/where-we-work/cabo-verde

vii Lusophone covid Lusophone Network. (2021). Comparative study: The COVID-19 pandemic and the right to education in Portuguese-speaking countries. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.right-to-education.org/sites/right-to-education.org/files/resource-attachments/Lusophone%20Network_Comparative%20Study_The%20COVID-19%20Pandemy%20and%20the%20right%20to%20education%20in%20Portguese%20speaking%20countries_August2021_EN.pdf

viii UNESCO. (2022, October 7). Cabo Verde ratifies 1960 Convention against Discrimination in Education. Retrieved April 5, 2023, from https://www.unesco.org/en/articles/cabo-verde-ratifies-1960-convention-against-discrimination-education

ix National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

x Bail, J. (2020, September 8). Cape Verde. Humanium. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.humanium.org/en/cape-verde/

xi National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

xii Bail, J. (2020, September 8). Cape Verde. Humanium. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.humanium.org/en/cape-verde/

xiii Patrício, M. R., & Moreno, C. (2021). Digital technologies in preschool education: a study with Cape Verdean educators. In Proceedings of the 14th annual International Conference of Education, Research and Innovation (ICERI2021) (pp. 8403-8407). IATED. ; Cabo Verde National Commission for UNESCO. (2022). National Review of the Implementation of SDG 4. Retrieved from: https://transformingeducationsummit.sdg4education2030.org/system/files/2022-09/CaboVerde-NC%20report%20.pdf

xiv National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

xv Ferreira, E. S., & Loureiro, S. M. C. (2021). Challenges of a small insular developing state: Cape Verde. Revista de Estudios e Investigación en Psicología y Educación, (1), 125-134.

xvi Resende-Santos, J. (2021). Education for development in Africa: Rethinking higher education in Cabo Verde. Journal of International and Comparative Education, 10(1), 22-38. doi: 10.14425/jice.2021.10.1.22

xvii Bermingham, N., DePalma, R., & Oca, L. (2022). The “Access Paradox” in Bilingual Education in Cabo Verde. Modern Languages Open, 1 ; Bail, J. (2020, September 8). Cape Verde. Humanium. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.humanium.org/en/cape-verde/

xviii National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

xix UNICEF Cabo Verde. (2022). Country Office Annual Report 2022. Retrieved from: https://www.unicef.org/media/136711/file/Cabo-Verde-2022-COAR.pdf

xx Bail, J. (2020, September 8). Cape Verde. Humanium. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.humanium.org/en/cape-verde/

xxi National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

xxii Ibid

xxiii Bail, J. (2020, September 8). Cape Verde. Humanium. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.humanium.org/en/cape-verde/

xxiv UNICEF. (2021). Joint independent common country programme evaluation: The Republic of Cabo Verde. UNICEF Evaluation Office. Retrieved from: https://www.unicef.org/evaluation/joint-independent-common-country-programme-evaluation-republic-cabo-verde

xxv University World News. (2022, November 27). Cabo Verde introduces new higher education strategy. Retrieved from: https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20221127193233449

xxvi Resende-Santos, J. (2021). Education for development in Africa: Rethinking higher education in Cabo Verde. Journal of International and Comparative Education, 10(1), 22-38. doi: 10.14425/jice.2021.10.1.22

xxvii Global Partnership for Education. (2022). Cabo Verde: Results framework (2022-2026). Retrieved from: https://www.globalpartnership.org/node/document/download?file=document/file/2022-12-GPE-results-framework-cabo-verde.pdf ; Cabo Verde National Commission for UNESCO. (2022). National Review of the Implementation of SDG 4. Retrieved from: https://transformingeducationsummit.sdg4education2030.org/system/files/2022-09/CaboVerde-NC%20report%20.pdf ; UNICEF Cabo Verde. (2022). Country Office Annual Report 2022. Retrieved from: https://www.unicef.org/media/136711/file/Cabo-Verde-2022-COAR.pdf

xxviii Patrício, M. R., & Moreno, C. (2021). Digital technologies in preschool education: a study with Cape Verdean educators. In Proceedings of the 14th annual International Conference of Education, Research and Innovation (ICERI2021) (pp. 8403-8407). IATED.

xxix National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf

xxx UNICEF. (2021). Joint independent common country programme evaluation: The Republic of Cabo Verde. UNICEF Evaluation Office. Retrieved from: https://www.unicef.org/evaluation/joint-independent-common-country-programme-evaluation-republic-cabo-verde

xxxi Resende-Santos, J. (2021). Education for development in Africa: Rethinking higher education in Cabo Verde. Journal of International and Comparative Education, 10(1), 22-38. doi: 10.14425/jice.2021.10.1.22 ; Global Partnership for Education. (n.d.). Cabo Verde. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.globalpartnership.org/where-we-work/cabo-verde

xxxii National Directorate of Planning. (June 2021). Cabo Verde Voluntary National Review on the Implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/282392021_VNR_Report_Cabo_Verde.pdf ; Cabo Verde National Commission for UNESCO. (2022). National Review of the Implementation of SDG 4. Retrieved from: https://transformingeducationsummit.sdg4education2030.org/system/files/2022-09/CaboVerde-NC%20report%20.pdf

xxxiii Lusophone Network. (2021). Comparative study: The COVID-19 pandemic and the right to education in Portuguese-speaking countries. Retrieved April 5, 2023, from: https://www.right-to-education.org/sites/right-to-education.org/files/resource-attachments/Lusophone%20Network_Comparative%20Study_The%20COVID-19%20Pandemy%20and%20the%20right%20to%20education%20in%20Portguese%20speaking%20countries_August2021_EN.pdf

Desafios da Educação em Cabo Verde: Navegando os Problemas de um Sistema Educacional em Desenvolvimento

Escrito por Joan Vilalta Flo, traduzido por Juliana Campos.

Cabo Verde é um país localizado a 500 quilômetros da costa do Senegal, na África. Trata-se de um arquipélago de dez ilhas, a maioria das quais é habitada, com a maior parte da população concentrada na capital, Praia. Sua língua oficial é o Português, herança da colonização pelos portugueses. Entretanto, embora Cabo Verde tenha obtido sua independência em 1975, muitos habitantes falam o crioulo cabo-verdiano como língua principal. O país está situado em um cenário geográfico desafiador: seu território fragmentado torna a prestação de serviços básicos complicada, é uma área propensa à seca e há poucos recursos naturais. No entanto, Cabo Verde tem sido elogiado mundialmente por sua notável estabilidade política e estratégias de redução da pobreza, o que também possibilitou melhorias na prestação de serviços, incluindo a educação.

Crianças fazem fila em escola Cabo-verdiana. Foto por: Duncan CV via Wikimedia Commons.

As mais recentes melhorias na educação cabo-verdiana foram alcançadas graças ao Plano Estratégico da Educação 2017-2021, que visa atingir o 4º Objetivo de Desenvolvimento Sustentável da ONU (Educação de Qualidade) e concentra-se nos seguintes pilares: (i) acesso universal à educação pré-primária (pré-escola) para todas as crianças com idades entre 4 e 5 anos, incluindo aquelas com necessidades especiais; (ii) melhor articulação da educação pré-primária com a educação básica, de modo que todos os alunos recebam dois anos de educação pré-primária; e (iii) acesso igualitário à educação universal gratuita até o 8º ano por meio da implementação de planos de ação social para escolas, visando grupos prioritários e fornecendo educação especial para todos.ⁱ

Assim, Cabo Verde tem progressivamente melhorado o acesso à educação primária e secundária. A taxa de escolarização atingiu 92,4% em 2021, e a taxa de alfabetização alcançou 88,5% em 2019, com a maioria dos habitantes acima dos 15 anos alfabetizados.ⁱⁱ Os gastos do governo com educação passaram de 23,3% do orçamento total em 2020 para 24,09% em 2021.ⁱⁱⁱ Em termos de infraestrutura, 97,6% das escolas primárias e secundárias em Cabo Verde têm acesso à água, e 89% estão conectadas à rede elétrica pública. O Plano Estratégico da Educação 2017-2021 permitiu a implementação de programas de aprimoramento, como o programa Educação de Excelência, para o qual foram alocados cerca de 93,2 milhões de dólares americanos em 2020; enquanto 6,4 milhões de dólares foram destinados a bolsas de estudo..^iv

A pandemia de Covid-19 trouxe muitas dificuldades para a economia centrada no turismo de Cabo Verde. No entanto, o país foi bastante ágil e eficaz na gestão da crise e na vacinação da maioria da população.^v Na área da educação, o país também agiu prontamente. Em 2020, Cabo Verde recebeu um subsídio de 750.000 dólares do GPE (Parceria Global para a Educação), o que contribuiu substancialmente para a formação de professores em ensino à distância, fornecimento de material didático, acesso à televisão em áreas remotas e instalações sanitárias adequadas.^vi Após o fechamento das escolas, o Ministério da Educação implementou o programa “Aprender e Estudar em Casa”, com o objetivo de possibilitar aulas dadas através do rádio, da televisão e de tablets, tendo em vista que entre 30% a 40% das famílias ainda não tinham acesso a essas tecnologias. O programa também possibilitou a ampliação da área de cobertura da televisão digital e melhorou a qualidade do sinal.^vii Apesar de tudo isso, é importante observar que, atualmente, não há evidências da existência de uma estratégia abrangente de adaptação ao contexto pós-Covid-19 em Cabo Verde.

Vale mencionar um recente avanço na educação cabo-verdiana: a ratificação da Convenção Contra a Discriminação na Educação, determinada em 5 de outubro de 2022 e oficialmente implementada em 5 de janeiro de 2023. Embora os efeitos da aplicação da Convenção ainda estejam por ser vistos, a aprovação do documento alinha o país às recomendações feitas na última sessão da Revisão Periódica Universal (RPU) das Nações Unidas.^viii

Entretanto, apesar dos avanços mencionados, a desigualdade, a discriminação nas escolas, a falta de infraestrutura e de qualidade de ensino continuam visíveis em Cabo Verde. Esses são alguns dos problemas que o arquipélago precisará enfrentar e resolver nos próximos anos. As seções a seguir tratam das principais áreas a serem alvo de intervenção.

Desigualdades na Educação

Cabo Verde enfrenta um grande desafio relacionado aos custos “ocultos” da educação, pois, embora o Ensino Fundamental (até o 8º ano) seja gratuito e obrigatório,^ix há uma série de custos adicionais como transporte, refeições e materiais escolares, custos que são significativos para famílias de baixa renda.^x Este fator é um dos causadores da desigualdade no acesso à educação de qualidade para famílias pobres. Além disso, o Ensino Médio e o Ensino Superior ainda requerem mensalidades (embora autoridades tenham manifestado a intenção de tornar gratuito Ensino Médio, do 9º ao 12º ano),^xi perpetuando a desigualdade educacional com base no nível econômico de cada família. Adiciona-se a isso a desigualdade entre famílias que vivem em áreas rurais e as que vivem em espaços urbanos.^xii As famílias de áreas rurais têm menos acesso à educação devido ao poder econômico geralmente mais baixo e à falta de acesso às tecnologias e à internet, dado o seu alto custo (especialmente relevante durante a pandemia de Covid-19)..^xiii

Quanto ao Ensino Superior, embora tenham sido feitos esforços para um fornecimento mais amplo, a taxa de escolarização entre 2019-2020 foi de 23,5%, 37 pontos percentuais abaixo dos anos finais do Ensino Fundamental, indicando uma barreira no acesso ao Ensino Superior.^xiv Um dos desafios que contribuem para essa realidade é o cenário geográfico de Cabo Verde; tratando-se de um arquipélago, proporcionar um Ensino Superior acessível a todas as áreas é uma tarefa extremamente complexa. Apenas as ilhas de Santiago e São Vicente ^xv possuem instituições de Ensino Superior. A dificuldade de acesso à essas instituições, juntamente ao fato de o Ensino Superior não ser gratuito, gera pouco incentivo para estudantes que vivem em áreas remotas e têm menor poder econômico..^xvi

Há também desigualdade linguística. Enquanto para a maioria população cabo-verdiana a primeira língua é o Crioulo Cabo-verdiano (CCV), o Português ainda é a única língua oficial e a língua de ensino, fato que afeta os estudantes que têm exposição limitada a essa língua, especialmente aqueles que vivem em áreas rurais e locais remotos, geralmente membros de famílias de baixa renda. Esses alunos enfrentam maiores dificuldades e uma desvantagem de aprendizado. Embora alguns programas de educação bilíngue tenham sido redigidos, a implementação dessas iniciativas é insuficiente, frágil e carece de respaldo político e econômico. Essa desigualdade também representa uma desconexão entre os sistemas formais de educação e a sociedade; políticas direcionadas para preencher essa lacuna inevitavelmente contribuirão também para a construção de identidade e coesão social.^xvii

Finalmente, apesar dos objetivos expressos no Plano Estratégico de Educação 2017-2021, como melhorar o acesso e a qualidade da educação para estudantes com deficiência (17,5% da população possui pelo menos um tipo de deficiência),^xviii e ampliar a capacitação de profissionais com o auxílio da UNICEF, ^xix a implementação prática de estratégias inclusivas para esses estudantes tem sido insatisfatória. Muitas pessoas com deficiência não têm acesso à educação, não recebem os benefícios necessários para frequentar a escola e as infraestruturas e tecnologias educacionais, em grande parte, não são adaptadas a elas..^xx

Gênero e Sexualidade na Educação

No que diz respeito à igualdade de gênero, bons resultados foram alcançados na educação pré-escolar e no ensino fundamental: o índice de paridade foi de 0,98 e 0,93, respectivamente, demonstrando uma presença ligeiramente maior de meninos nas escolas. No entanto, o desafio permanece nos níveis de ensino médio e superior, nos quais a representação feminina é significativamente maior, com índices de paridade de 1,2 para o ensino médio e 1,5 para o ensino superior. Incentivos para atrair meninos e homens nesses setores são necessários para garantir a igualdade..^xxi E, embora haja uma maior presença feminina no Ensino Médio e Superior, a taxa de alfabetização de homens é atualmente quase 10% maior do que a taxa feminina, o que evidencia uma defasagem de ensino de meninas e mulheres também. ^xxii

Apesar da melhoria significativa graças à introdução de um módulo dedicado aos estudos de gênero no currículo do ensino médio, os currículos ainda contêm estereótipos discriminatórios em relação às mulheres, o que é refletido na sub-representação feminina em campos de estudo normalmente dominados por homens, como na área tecnológica.^xxiii Além disso, embora as questões de gênero estejam presentes nos currículos, a educação sexual deixa a desejar. Apesar de ser reconhecido como importante para o desenvolvimento e segurança dos estudantes, o Guia de Orientação Sexual nas Escolas, desenvolvido com a ajuda do UNFPA (Fundo de População das Nações Unidas), beneficiou poucos estudantes devido a falta de interesse público e a à sensibilidade do tema. Um módulo mais abrangente de educação sexual ainda está para ser implementado de forma eficaz em Cabo Vede.^xxiv

É importante observar que não foi possível encontrar dados sobre minorias com base na orientação sexual ou identificação de gênero em Cabo Verde; da mesma forma, não foram encontrados mecanismos de proteção para tais minorias ou estratégias de educação sobre o assunto. Apesar de ser um tópico sensível e atualmente invisível estatisticamente, avanços nessa área podem ser positivos para garantir que todos os estudantes sejam livres e desfrutem de tratamento igualitário por parte de colegas e equipe.

A Qualidade de Ensino

É necessário realizar melhorias não apenas na oferta de Ensino Superior, mas também em sua qualidade. O Ensino Superior em Cabo Verde é relativamente recente, criado nos últimos 20 anos. Considerando que ainda está em seus estágios iniciais, o setor carece de níveis mínimos de qualidade: embora a recém-criada Agência Reguladora do Ensino Superior (ARES) esteja começando a realizar avaliações para melhorar o desempenho do setor, ^xxv autoridades ainda precisam construir um sistema abrangente de medição da qualidade do ensino e mecanismos para alinhar o conteúdo com os objetivos e necessidades nacionais, e garantir o acesso a material educacional, bem como o acesso às tecnologias.^xxvi

Adicionalmente, embora cerca de 76% das crianças atualmente tenham acesso à pré-escola, existem diferenças regionais, com áreas que apresentam percentagens ainda mais baixas. A educação na primeira infância e na pré-escola foram focos do Plano Estratégico de Educação 2017-2021, mas, na prática, foram amplamente negligenciadas. Ainda falta a implementação de mecanismos legais adequados para garantir o acesso universal, obrigatório e gratuito à pré-escola. O orçamento atual é de cerca de 0,3% do capital do Estado e a qualificação profissional dos professores de pré-escola é insuficiente (apenas 30% possuem a qualificação necessária).^xxvii Além disso, não há acesso suficiente à ferramentas tecnológicas nessas instituições, adicionado à falta de capacitação dos professores em TIC (Tecnologias da Informação e Comunicação).^xxviii

Um dos principais problemas do setor educacional de Cabo Verde é a qualidade de ensino, refletida nas baixas taxas de desempenho no ensino fundamental. Na área de linguagem, 6 em cada 10 crianças demonstraram grande dificuldade ou incapacidade de interpretar as regras básicas de funcionamento da língua ^xxix, e na área de matemática, uma média de apenas 2,85% das crianças obteve sucesso nos principais assuntos abordados.^xxx Apesar dessas estatísticas, o país ainda não implementou um sistema nacional abrangente para medir os resultados de aprendizagem em qualquer nível de educação. ^xxxi

Quanto ao acesso à tecnologia, embora a maioria das escolas esteja conectada à rede elétrica pública e o Plano Estratégico de Educação de 2017-2021 tenha permitido a incorporação de mais ferramentas tecnológicas e um currículo mais robusto em habilidades de TIC, apenas 17% das escolas têm acesso à internet.^xxxi Isso ocorre mesmo considerando que Cabo Verde possui uma das maiores taxas de acesso na África. O problema está no custo para se conectar, um dos mais altos do mundo. O acesso à internet ainda é considerado caro para grande parte da população, especialmente para aqueles com menor renda, gerando desigualdades também nesse aspecto. ^xxxiii

Conclusão e Recomendações

Como conclusão, algumas recomendações tendo em mente os principais desafios do sistema educacional em Cabo Verde são oferecidas em nome da Broken Chalk.

Quanto aos custos ocultos da educação, o governo poderia reduzi-los fornecendo acesso gratuito (ou de baixo custo) a transporte, material e serviços nutricionais, com atenção especial às famílias de baixa renda e aos estudantes que vivem em áreas rurais remotas.

Sobre a cobertura educacional e a oferta universal, o governo deve agir de acordo com os objetivos traçados e continuar a estender a educação gratuita, acessível e obrigatória para os anos pré-escolares e para o ensino superior, com atenção especial às famílias de baixa renda. Mais especificamente em relação ao Ensino Superior, seria positivo gerar campanhas de incentivo para aumentar a taxa de escolarização, especialmente para os homens; juntamente com a expansão da presença de instituições de ensino superior em todos os territórios, garantindo melhor acesso à universidade para aqueles em áreas mais isoladas.

Seria desejável implementar programas nacionais para superar a desigualdade gerada pela barreira linguística. A Língua Cabo-verdiana deve estar presente em todas as etapas da educação e deve-se garantir que alunos com menor exposição ao Português não fiquem para trás. As iniciativas de educação bilíngue devem ser aprimoradas por meio de equipes multidisciplinares que incluam membros da comunidade local que compreendam as necessidades específicas de linguagem da região.

Para promover uma maior inclusão, o governo e demais autoridades deveriam considerar tornar a infraestrutura educacional, os currículos e o corpo docente mais sensíveis e adaptáveis aos estudantes com deficiência ou com necessidades especiais. Deve-se fornecer acesso adequado a edifícios, material educacional inclusivo e treinamento voltado a todos os educadores, com o objetivo de garantir o acesso e a igualdade para esses alunos.

Quando a questões de gênero, os programas e políticas educacionais devem continuar a assegurar o acesso de meninas e mulheres à educação em todos os níveis. Assim, buscar alcançar uma maior igualdade nas taxas de alfabetização, trabalhando continuamente para eliminar estereótipos de gênero e incentivando a presença de mulheres em campos de estudo tradicionalmente dominados por homens. Adicionalmente, seria positivo implementar um programa sobre sexualidade no Ensino Fundamental, para garantir a segurança e saúde dos estudantes e eliminar estereótipos prejudiciais à diversidade com base na orientação sexual.

Uma maneira eficaz de melhorar a qualidade da educação poderia ser a implementação de um sistema nacional de avaliação e análise da qualidade do ensino para garantir uma oferta adequada de conteúdo em todas as etapas educacionais e identificar deficiências na qualidade do ensino, especialmente nas áreas de linguagem e matemática no Ensino Fundamental. Juntamente com a avaliação adequada e análise do desempenho dos alunos, modos ineficazes de ensino seriam mais facilmente identificados, permitindo inovações e o alinhamento dos currículos às necessidades da sociedade cabo-verdiana, preparando melhor os alunos para o mercado de trabalho. Da mesma forma, o governo e as instituições educacionais devem continuar garantindo que todos os professores sejam qualificados para fornecer uma educação adequada ao nível que lhes é atribuído. Isso deve ser aplicado especialmente nos anos pré-escolares, nos quais a maioria dos professores não possui a devida qualificação.

Por fim, diante dos eventos recentes e em vista dos desenvolvimentos globais futuros, é essencial garantir um maior acesso a ferramentas tecnológicas para fins educacionais, tanto para escolas quanto para famílias, além de facilitar o acesso à internet. Essa democratização é crucial considerando o papel das tecnologias no mercado de trabalho global. É igualmente importante criar metodologias de educação flexíveis e adaptáveis, especialmente em um país onde a acessibilidade geográfica ao ambiente escolar é tão complexa.

*Traduzido para o português por Juliana Campos, da postagem original em Inglês*

Referências