Shteti shumekombetar i Bolivisë ka përjetuar kohët e fundit disa zhvillime pozitive dhe negative. Instituti Ekonomik Zviceran -KOF theksoi në vitin 2019[i] se Bolivia mbajti një normë mesatare prej 4.9% rritje të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB), kryesisht për shkak të eksportit të saj të burimeve natyrore si ari, zinku, argjendi, bakri dhe rezervat e gazit natyror. Megjithatë, me një GDP prej 3,117 dollarë për frymë – dukshëm më e ulët se fqinjët e saj – Bolivia mbetet shteti më i varfër në Amerikën e Jugut. Indeksi i koeficientit GINI të Bankës Botërore theksoi shkallën e lartë të pabarazisë së të ardhurave: Bolivia shënoi 44.6 nga 100 në vitin 2016 në barazinë e të ardhurave.
Këto ulje-ngritje zhvillimore vërehen në disa sfera, duke përfshirë edhe atë arsimore. Siç vëren Andersenet al. (2020) [ii], arsimit Bolivian i mungojnë të dhënat statistikore sepse, në njëzet vitet e fundit, vendi nuk ka marrë pjesë në vlerësimet kryesore arsimore të kryera zakonisht nga organizata ndërkombëtare si Programi i OECD për Vlerësimin Ndërkombëtar të Studentëve (PISA) ose Trendet e IEA-së në matematikën ndërkombëtare dhe Studimi shkencor (TIMSS). Kjo i lë në masë të madhe studiuesit dhe politikëbërësit të paditur mbi sfidat kryesore arsimore dhe zgjidhjet qe mund të përmirësojnë aksesin në arsim cilësor për Bolivinë për të arritur në kohë objektivin e katërt të zhvillimit të qëndrueshëm: të “sigurojë arsim cilësor gjithëpërfshirës dhe të barabartë dhe të promovojë mundësitë e të mësuarit gjatë gjithë jetës për të gjithë”[iii],. Për të marrë një pasqyrë më të saktë të gjendjes së arsimit në Bolivi dhe gjasat e atyre që diplomohen nga nivele të përshtatshme dhe më të larta të arsimit që plotësojnë kërkesat e tregut të punës, informacioni duhet të mblidhet nga burime të ndryshme, por të besueshme.
Barrierat historike në arsim
Projekti Borgen, i cili synon të reduktojë varfërinë globale përmes politikës së jashtme të SHBA-së, vuri në dukje në vitin 2015 se afërsisht një në shtatë studentë në Bolivi nuk e mbarojnë arsimin e tyre. Kjo bën që shumica e tyre të mos fillojnë arsimin e mesëm. Edhe pse duke ulur shkallën e përgjithshme të analfabetizmit nga 36.21% në 1976 në 7.54% deri në vitin 2015, mbi një milion bolivianë të moshës 15 vjeç e lart mbeten analfabetë. [iv] Ka katër arsye të sugjeruara për këto çështje:
- Megjithëse shumica e studentëve vijnë nga prejardhje indigjene dhe flasin Keçua ose Aymara në shtëpi, klasat zakonisht mësohen në spanjisht;
- Mbetet një hendek i madh ndërmjet banorëve ruralë dhe urbanë. Studentët në zonat rurale përfundojnë mesatarisht vetëm 4.2 vjet arsimim përpara se ta braktisin shkollën për të mbështetur financiarisht familjet e tyre. Në të kundërt, nxënësit në zonat urbane përfundojnë mesatarisht 9.4 vite shkollim;
- Arsimi mbetet jashtë kompetencës së shtetit, gjë që rezulton në mungesë të burimeve për të krijuar një mjedis të favorshëm që studentët të ndjekin një arsim cilësor; dhe
- Në lidhje me pikën e mëparshme, mësuesit vazhdojnë të marrin paga të ulëta dhe shpesh hyjnë në grevë, duke i lënë studentët pa akses në arsim për ditë ose javë.
Disa nga çështjet e mësipërme rrjedhin nga zhvillimi historik i arsimit në Bolivi. Redin (2020)[v] shpjegon se, pas përfundimit të diktaturës ushtarake, reformat neoliberale midis viteve 1980 dhe 1990 rritën mbështetjen për diversitetin etnik, por reduktuan ndërhyrjen e shtetit dhe shpenzimet sociale. Kjo ndikoi shumë në regjistrimin në shkollat publike. Shteti ishte i pasuksesshëm në përpjekjet e tij për të rritur një regjistrim të tillë, pra te nxjerrë familjet rurale nga varfëria dhe duke i inkurajuar ato që t’i dërgonin fëmijët e tyre në shkollë. Ky dështim frymëzoi lëvizjet indigjene, të tilla si Këshillat Arsimore të Popujve Vendas (CEPOS), si dhe prindërit, për të krijuar themelet e tyre për t’i marrë gjërat në duart e tyre duke fuqizuar shkollat dhe mësuesit për të ofruar arsim më cilësor, duke marrë parasysh dhe duke përfshirë siç duhet indigjenët, kulturën dhe gjuhën e tyre. Kështu, arsimi u zhvillua në një institucion të privatizuar të menaxhuar nga shoqëria dhe jo nga shteti për shkak të një ‘procesi të keqshpërndarjes’ ku të drejtat politike civile po forcoheshin në këmbim të përpjekjeve të reduktuara drejt të drejtave sociale. [vi]
Akses në arsim dhe mundësi përfshirjeje
Një tipar tjetër i sistemit arsimor të Bolivisë, i vënë në dukje nga studimi cilësor i Muyor-Rodriguez et al, (2021) [vii], është se universitetet publike nuk kanë arritur të plotësojnë nevojat arsimore të studentëve me aftësi të kufizuara. Pavarësisht angazhimeve të universiteteve publike për të ofruar akses në arsim për të gjithë studentët në kushte të barabarta, pjesëmarrësit e diskutimeve në grup argumentuan se ka mungesë të vlerës së barabartë në arsimin e marrë nga studentët me aftësi të kufizuara në favor të diversitetit etnik ose seksual, gjë që ka përjashtuar ose stereotipizuar disa paaftësi. [viii] Megjithëse Rezoluta nr. 9/09 e vitit 2009 i përjashtoi studentët me aftësi të kufizuara nga marrja e testeve pranuese për të hyrë në universitetet publike, shkalla e autonomisë që rezulton nga sistemi i ngjashëm me bashkëqeverisjen që ekziston midis mësuesve dhe studentëve, nënkuptonte që disa universitete nuk zbatonin kete politikë[ix]. Pjesëmarrësit diskutuan gjithashtu diskriminimin që përjetuan nga profesorët që nuk bënin dallimin midis kërkesave arsimore për studentët me aftësi të kufizuara dhe studentët e tjere dhe paragjykimin që rezulton nga mungesa e burimeve për personelin e universitetit për të përmbushur nevojat e tyre. Efekti kumulativ është menaxhimi joefektiv afatgjatë i ndikimit që sjellin fushatat nga gjithëpërfshirja. [x]
Edukimi që nga Evo Morales
Me zgjedhjen e Evo Morales si President në 2005, përpjekjet e reja në fushën e arsimit synuan të dekolonizojnë kurrikulën boliviane nga një “projekt blanco-mestizo i përqendruar në shkencë” i kombësisë dhe në vend të kësaj të zhvendoset drejt një “hapësire të barabartë për shkencën dhe njohuritë stërgjyshore”. Qeveria u përpoq të vendoste një ekuilibër që përqendrohet në zhvillimin e aftësive shkencore, ndërkohë që vazhdonte intrakulturalitetin e vitit 1994 që ruan kulturën(at), historinë dhe njohuritë e shoqërisë boliviane. Këto ndryshime i kanë lënë mësuesit të ngarkuar me nevojën për të gjetur metodat krijuese për të balancuar ofrimin e një edukimi që do t’u japë nxënësve aftësitë e nevojshme për të kaluar në nivele më të larta të arsimit dhe për t’u dhënë atyre aftësitë e nevojshme për t’u përthithur nga tregu i punës. [xi]
Arsimi nuk i plotëson kërkesat e tregut të punës
Andersenet al.(2020) vuri në dukje mospërputhjen midis arsimit dhe aftësive të punës të kërkuara nga tregu i punës, gjë që rezultoi në dështimin e shumë të diplomuarve për të korrur përfitimet e arsimimit të tyre midis 2007 dhe 2017.[xii] Analiza e tyre vë në dukje se ata që preken veçanërisht nga të metat sistematike arsimore janë meshkujt jovendas urbanë, të cilët mbetën pa shpërndarje të përshtatshme të të ardhurave gjatë 15 viteve të para të arsimit. Libri i fakteve të KOF-it vërteton se një pjesë e madhe e popullsisë së punësuar të Bolivisë operojnë në sektorët parësorë të bujqësisë, gjuetisë, pylltarisë dhe peshkimit, si dhe sektorët dytësorë të prodhimit, ndërtimit, minierave dhe aktiviteteve industriale, me përkatësisht 27.4% dhe 22.6%.[xiii] Kjo është pasojë e asaj që quhet “Super Cikli i Mallrave”, i cili rriti kërkesën për mallrat kryesore të eksportit të Bolivisë, të përmendura më lart, duke rezultuar në të rinjtë që braktisin shkollën për të përfituar nga fitimet në këto industri. Për më tepër, ajo shkaktoi atë që njihet si ‘sëmundja holandeze’ në sektorin e ndërtimit.[xiv] Kjo ka krijuar një rreth vicioz të çmimeve të larta të mallrave, duke çuar në më shumë zhvillim të tokës që, nga ana tjetër, kërkon më shumë punëtorë, të cilët mbështeten në trajnimin në vendin e punës dhe jo në arritjen e niveleve të veçanta të arsimit. Kështu, krijohet një treg pune që kërkon punëtorë të pajisur, duke preferuar përvojën praktike në krahasim me njohuritë teorike.[xv] Një shqetësim kryesor i kësaj mospërputhje është rritja e shkallës së ikjes së trurit në Bolivi. Deri në vitin 2015, 799 605 bolivianë (afërsisht 7.5% e popullsisë kombëtare), kishin emigruar, ose për të ndjekur nivele më të larta arsimore ose për të korrur përfitimet e arsimimit që kanë marrë tashmë. Si rezultat, Bolivia humbet përfitimet e njohurive dhe aftësive të fituara nga studentët e saj.[xvi]
Përhapja e pandemisë Covid-19 shërben si një shumëfishues i forcës për këto çështje ekzistuese. Siç raportohet në Raportin e Shtetit të Fondit të Kombeve të Bashkuara për Fëmijët (UNICEF) për vitin 2020[xvii], gjithsej 2.9 milionë fëmijë kanë mbetur pa akses në arsim dhe sistemet e mbështetjes ushqimore që ofrojnë shkollat e tyre. Pandemia ka nxjerrë në pah gjithashtu ndarjen dixhitale midis popullsisë urbane dhe rurale pasi të kesh një lidhje të qëndrueshme në internet është jetike për të hyrë në shërbimet arsimore virtuale.
E ardhmja e arsimit në Bolivi
Qeveria boliviane ka bërë përpjekje për të përmirësuar gjendjen e arsimit, siç ilustrohet nga sa vijon:
- Mbylli regjistrimet ndërmjet arsimit fillor dhe të mesëm në bazë të të ardhurave, gjinisë ose përkatësisë etnike deri në vitin 2017;
- Trefishoi disponueshmërinë e mësuesve ndërmjet viteve 2000 dhe 2017. Tani ka një mësues plotësisht të kualifikuar për çdo 24 nxënës;
- 39% e të gjithë bolivianëve u investuan në një formë të arsimit formal deri në vitin 2017; dhe
- Baza e të dhënave të treguesve të arsimit të UNESCO-s shpjegon se qeveria ka investuar mesatarisht 7% të PBB-së së saj në arsim. Kjo tregon përkushtimin e qeverisë për të garantuar akses në një arsim falas dhe publik të cilësisë së parë që merr parasysh diversitetin dhe ofron mundësi dhe përfitime të barabarta pa diskriminim.
Studentët bolivianë po përgatiten për ndryshime në faktorët e jashtëm që rregullojnë ciklin e mallrave në Bolivi. Siç u shpreh Andersen et al., “me siguri duket më mirë të gabojmë në anën e me shumë arsimim, sesa shumë pak arsimim”.
Qeveria boliviane duhet të harmonizojë burimet e saj me sektorin privat dhe aktorë të tjerë vendas për të përmirësuar cilësinë e arsimit të marrë dhe kthimet e nevojshme nga tregu i punës që promovon një sistem arsimor që shton vlerë dhe, nga ana tjetër, krijon vlerë për shtetin dhe bolivianët. Ky cikël pozitiv zhvillimi do të ndihmonte gjithashtu Bolivinë në përmbushjen e objektivave të tjera të SDG-së, duke përfshirë dhënien fund të të gjitha formave të varfërisë, krijimin e mundësive të denjë për punë, promovimin e rritjes ekonomike që është e qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse dhe reduktimin e niveleve të pabarazisë së bashku me shtetet e tjera.
Nga Karl Baldacchino
Artikulli u editua nga Farai Chikwanha dhe Olga Ruiz Pilato
Perktheu nga anglishtja: Xhina Cekani [Educational Challenges in the Plurinational State of Bolivia]
Endnotes
[i] KOF Swiss Economic Institute (2019) ‘KOF Education System Factbook: Bolivia’. KOF Education System Factbooks: Zurich, 1st Ed., pp. 3-5.
[ii] Andersen, L. E. et al. (2020) ‘Occasional Paper Series No. 63 – A Country at Risk of Being Left Behind: Bolivia’s Quest for Quality Education’. Southern Voices, p. 11.
[iii] United Nations Department of Economic & Social Affairs. ‘Goal 4’. Available online from: https://sdgs.un.org/goals/goal4 [Accessed on 28/02/2022].
[iv] Binns, M. (2015) ‘Top 4 Reasons Education in Bolivia Lags’. The Borgen Project. Available online from: https://borgenproject.org/top-4-reasons-education-in-boliva-lags/ [Accessed on 28/02/2022].
[v] Muyor-Rodriguez, J. et al. (2021) ‘Inclusive University Education in Bolivia: The Actors and Their Discourses’. Sustainability, Vol. 13. Available online from: https://doi.org/10.3390/su131910818 [Accessed on 28/02/2022], p. 2.
[vi] ‘Top 4 Reasons Education in Bolivia Lags’.
[vii] Redin, M. C. B. (2020) ‘Dilemmas of Justice in the Post-Neoliberal Educational Policies of Ecuador and Bolivia’. Policy Futures in Education, Vol. 18(1), pp. 53-56.
[viii] Ibid., p.58.
[ix] ‘Inclusive University Education in Bolivia’, p. 3.
[x] Ibid., pp. 8-10.
[xi] Ibid., pp. 4 & 9-10 & 12.
[xii] Ibid., pp. 13-14.
[xiii] Ibid., pp. 58-59.
[xiv] Ibid., p. 61.
[xv] ‘A Country at Risk of Being Left Behind’, pp. 15-16.
[xvi] ‘KOF Factbooks’, p. 4.
[xvii] ‘A Country at Risk of Being Left Behind’, pp. 19-20.
[xviii] Ibid., p. 27.
[xix] Ibid., p. 21.
[xx] United Nations Children’s Fund (2020) ‘Country Office Annual Report 2020 – Bolivia, Plurinational State of’, p. 1.
[xxi] ‘A Country at Risk of Being Left Behind’, pp. 27-29.
[xxii] Ibid., p. 29.
[xxiii] Ibid., pp. 22-26.