Mother -

Hema bêje di tevahiya zimanan de zimanê dayikê, zimanê dayê jê re tê gotin. Gelo çi tişt bi qas î mirovekî hînî zimanê ku dayika wî pê dipeyive hîn bibe, bi wê bipeyive û bi wî bifikire mafekî xwezayî dibe?

Li Tirkiyê dema mesele bibe kurd, rewş qet wî awayî nabe. Zarokên Kurdan yan qet î nikarin hîn bibin û an jî piştî hînbûnê di demekê de ji bîr dikin û winda dibe. Nifşên ku ji dayika xwe, ji mala xwe û ji çanda xwe biyanî digihêjin. Ew ji zimanê xwe biyanî bûyîn, piranî jî di metrepolên ku bi milyonan kurd koçberî wan bûyîn de hêj zêdetir jî didome. Zarok dema ji zimanê xwe derbasî zimanê Tirkî dibin û taybetî jî di wexta dibistana seretayî û ya navîn de, pir zoriyê dibînin.

Bi taybetî jî dema dibistana seretayî de zimanê dayikê pir girîng e. Çimkî wexta zarok zimanê xwe yê dayikê di pêş de dibin, di heman demê de fikra rexneyê, xwendin-nivîsîn û her wekî din çendan kêrhateyên xwe yên bingehîn jî di pêş de dibin. Van kêrhatyên xwe yên bingehîn bi zimanê dayika xwe bihêsantir dikarin derbasî wî wî zimanî jî bikin.

Mînakek, zarokek wateya peyvekê wateya peyvekê texmîn bike û an jî kêrhatiya wî ya bi navrêz xwendinê derxistina wateyê pêş ketibe, dema di zimanekî duyemîn de jî bixebite bi hêsanî dikare van kêrhatyên xwe derbasî wî jî bike. Bi vê re jî, van kêrhatyên xwe yên nedîtbar bi rêya zimanekî din û rasterast danfêhkirin pir zehmetir e. Ji ber vê yekê jî jiyana bi zimanê xwe ve, kêrhatiya zarokî ya xwendin û nivîsîn û pêşxistina fikra rexnegirîyê de jî dibe alîkar.

Bi rastî jî zimanê dayikê ewas girîng e?

Ji Zanîngeha Torontoyê Profesor Jîm Cummîns bersiva vê pirsê wiha dide; zarokên zimanekî zexim ê wan yê dayikê hebe, zimanê duyemîn jî bi hêsantir dikare hîn bibe û kifş kir ku di kêrhatiya xwendin û nivîsîn jî bi pêştir dixin; kêrhate û zanîna zarokan di navbera zimanan de derbasdar e.[1]

Li Tirkiyeyê perwerdeya zimanê dayikê ya bi kurdî deynin aliyekî, bi salan çav û guhên xwe ji heyîna kurdî re girtin û girtin û înkar kirin. Piştî ewqas êş û janan, ew jî di sala 2009 an de vekirina kanaleke televîzyonê hate qebûlkirin. TRT Kurdî, pîştî gotina Mesut Yilmaz a 1999 an ya li Amedê gotibû “rêya YE yê di Amedê re derbas dibe” 10 sal şûn de hate sazkirin.[2] Îro di ser vê daxuyaniyê re 21sal derbas bûye lê hêca jî Tirkîye pir di şûn mafên bingehîn û demokratîkbûnê de ye. Tirkiye astengên li pêşiya perwerdehiya zimanê dayikê ye, ranake. Di bin hêceta dê xaka welêt qet bike de, bi salan e qedexeya li ser kurdî awayekî nepenî didomîne. Halbûkî dewleta me tam di vir de dixapiya. Çawan zimanê ku dayika min pê dipeyive dikare dewletê qet bike?

Astengkirina perwerdeya zimanê dayikê ne tenê dibe sebeba fêhmnekirina zarokan, di heman demê de têkiliya wan a çand û kevneşopiya wan re jî bi temamî qut dikir. Hişmendiya civakî ya bi giradana herêma xwe ve jî tine dike; ewilî ji stran, çîrok û lotikên dayik û pîrikan biyanî dike û pey re jî dibe sebeba windabûyîn û tunekirina wê. Em ji mîrasa xwe ya çanda Mezopotamya ya bi hezaran salan ji dest didin. Halbûkî ya me heve girê dide qey ne jiyayiyên me yên hevbeş, stranên evînên me rave dikin û an jî ne re çîrok in? Ew ciwanên hevbeşiya jiyana wan a ku bibêje “erê, ew jî mîna min evîndar bûye, ew jî êşa min jiyaye weke min” tinebe, dê çawan bê hêvîkirin ku tevahiya jêparan de bibin yek? Veqetandina ciwanên Kurdan a ji dayik û çenda wan, tenê tije dilê wan kîna vê xakê dike. Tişta jê xeyidîyîn û jê biyanî bûyîn ne tenê çanda wan e, ev xaka heye jî.

Di dema nêzîk ya ku mirov bibêje duhî ye, li rojhilat û başûrê rojhilat de kurdî, Erebê, Tirkî û Ermenkî di heman kolanê de dipeyivin. Me wê rojê ji îro pêhtir ji hev hez dikir û nêzê hev bûn. Îro hema bêje di kolanên rojhilat de peyivîna zimanekî tenê, ne wekî têye zenkirin ku em nêzî hev kirine, kîna me ji hev re çêkir û em ji hev dûr kirin.

Hêza vê xakê, ji zengînbûna wê ye. Parastina vê zengîniyê jî tenê bi lêxwedî derketina zimanên vê xakê pêk tê. Perwerdeya zimanê dayikê, me parçe nake; berûvajiyê wê me hîn zêdetir nêzê hev dike.

Li ser kursîyê meclîsan bi bextewarî qala Ehmedê Xanî û Feqiyê Teyran kirin û lê destûrnedana bi Kurdî xwendina dîwanên wan û yên mîna wan bi sedan kesan, pirsgirêka nejidilîyê ye. Divê neyê jibîrkirin ku perwerdeya bi zimanê dayikê mafekî bingehîn e. Peyama Mafên Mirovan a Ewropayê ya ku em jî alîgirê wê ne jî, mafê perwerdehîya zimanê dayikê bibîr aniye. Mîna hemî gelan, lazime mafê Kurdan jî yê perwerdeya zimanê dayikê bêye dayîn. Ji bo mafên bingehîn yên mirovîn daxuyaniyek û an jî avêtina gavekê, lazime bi dehan salan xwemijûlkirin çênebe. Lazime demek zûtirîn mafên Kurdan yên bingehîn bêne dayîn.

Ji bo vê sebebê di change. org’ê de kampanyaya perwerdeya zimanê dayikê hatiye destpêkirin, alîkariya ji we jî dixwaze û ji bo rakirina vê nejaqiyê em we jî dawetî destgirtinê dikin.

Ji bo alîkariyê link

Fadil AKSU

[1] https://ie-today.co.uk/people-policy-politics/the-importance-of-mother-tongue-in-education/

[2] https://www.yenisafak.com/politika/avrupaya-giden-yol-diyarbakirdan-gecer-598002

In almost all languages, the language of the mother is expressed as the mother tongue. What could be more natural for a person to learn, speak, and think with their mother’s language?

In Turkey, this is not the case for the Kurdish minority.

Kurdish children either do not learn their mothers’ language or forget and lose it after a while. Generations that are foreign to their mother, home, and culture are growing up. This language alienation is happening more rapidly in the big metropolises where millions of Kurds have migrated. In the transition from their mother tongue to Turkish, children experience serious learning difficulties, especially in primary and secondary school years.

The mother’s tongue is especially important in primary school age. Because when children develop their mother tongue, they also develop a range of other basic skills such as critical thinking and literacy skills. They learn these basic skills faster and naturally, in their native language, and when a second language is learned, it is easier to transfer these skills and learnings to the newly learned language.

For example, if a child has developed the ability to guess the meaning of a word through its context or derive meaning by reading between the lines, these skills are easily transferred when they start studying in a second language. However, it is much more difficult to teach these abstract skills directly in a second language.

Therefore, using the mother tongue helps the child develop critical thinking and literacy skills.

Is the mother tongue that important?

Professor Jim Cummins from the University of Toronto answers this question: He discovered that children with a strong native language learn a second language and improve their literacy skills more easily. He concluded that the children’s knowledge and skills were transferred between languages. [1]

Leaving mother tongue education aside, Turkey has not even acknowledged the existence of the Kurdish language. It was only able to recognize Kurdish in 2009, after dozens of sufferings, by opening a television channel. TRT Kürdi channel was founded 10 years after Mesut Yılmaz’s statement of “The EU’s Road Passes through Diyarbakır” in 1999.[2] Today, 21 years have passed over this statement, but Turkey is still far behind in these fundamental human rights. Turkey does not remove any obstacles to mother tongue education. With the allegation that the state’s integrity would be endangered, the de facto ban on Kurdish continued for years.

However, the Turkish state is clearly wrong. How can the language my mother speaks divide the state?

The prevention of mother tongue education causes children’s learning difficulties and completely disconnects them with their culture and history. They lose the social memory of the region they belong to. First, they become alienated from their mother’s grandmothers’ folk tales and lullabies and lose them completely. Thus, we lose our collective cultural heritage in Mesopotamia for thousands of years.

However, aren’t the folk songs or stories telling about our common experiences and loves that keep us together? How can we expect young people who do not have a past to say, “Yes, he/she felt love and/or pain just like me,” to meet on a common ground today? Breaking off the Kurdish youth from their mothers and their culture only offends them to these lands. It is not their own culture that they are embarrassed and alienated but only these lands.

In the recent past, which is close as yesterday, Kurdish, Arabic, Turkish and Armenian were spoken in the same street in the southeast and east. We loved each other and were closer those days more than today. Today, almost one language is spoken in the east’s streets has not brought us closer to each other; contrary to popular belief, it has made us angry and distant. The strength of these lands stems from their wealth. Preserving this wealth is only possible by protecting the languages of this land. Education in the mother tongue does not divide us; it brings us closer to each other.

There is a problem of sincerity if the parliament members praise Ahmedi Xani and Feqiye Teyra, amongst other important Kurdish writers, but restrict reading their works in their original language: Kurdish.

It should not be forgotten that mother tongue education is a fundamental right. The right to mother tongue education is emphasized in the European Convention on Human Rights, to which Turkey is a party. Like all people, Kurds should be given the right to mother tongue education. For the most humane fundamental rights, one should not wait for decades for a positive statement or a step; fundamental rights should be given as soon as possible.

If you do not want a language, a history, a culture, and a nation not to disappear, please support this campaign.

To sign the petition of KDH (Kurdish Language movement)