Fëmijët dhe Shëndeti Mendor

Pjesa I
Kapitulli 3 – Faktorët që ndihmojnë dhe dëmtojnë

Studiuesit kanë identifikuar faktorë të ndryshëm rreziku të njohur si ‘shënues rreziku’, përkatësisht knshkaqet dhe efektet e tyre të mundshme në shëndetin mendor të fëmijëve. Rezultatet e këtyre faktorëve të rrezikut ndryshojnë ndjeshëm nga fëmija në fëmijë, pasi përvojat e tyre dhe kushtet sociale, ekonomike dhe mjedisore ndryshojnë. Ekziston një lidhje proporcionale midis faktorëve të rrezikut dhe shkaqeve të tyre. Me rritjen e kohëzgjatjes dhe intensitetit të këtyre shkaqeve, rriten edhe faktorët e rrezikut.
Meqenëse të kuptuarit e shëndetit mendor ndryshojnë sipas kulturave, studiuesit, pavarësisht se mbledhin sasi të mëdha të dhënash, janë ende të kufizuar në identifikimin e rreziqeve të zakonshme për shëndetin mendor.

Mjediset mund të veprojnë si një faktor rreziku ose një faktor mbrojtës për një fëmijë, duke e bërë të vështirë përgjithësimin e të kuptuarit të shëndetit mendor. Për shembull, një shkollë mund të jetë një mjedis fuqizues për një fëmijë, ku ai motivohet nga mësuesit e tij dhe merr kurse që zgjerojnë horizontet e tij personale dhe akademike. Megjithatë, në të njëjtat mjedise, një fëmijë mund të përjetojë ngacmime të rënda, kritika dhe trauma, duke dëmtuar shëndetin e tyre mendor.

Megjithatë, pavarësisht këtyre kompleksiteteve, ky kapitull me titull “Gjendja e Fëmijëve në Botë 2021” identifikon tre faktorë kritikë të rëndësishëm për të kuptuar shëndetin mendor të fëmijëve. Këta faktorë nuk janë biologjikë dhe mund të ndryshohen lehtësisht. Prandaj, ato duhet të kuptohen me maturi. Kjo perfshin:

• Kujdesi nga prindërit/kujdestarët
  • Mjedisi i jashtëm
  • Marrëdhëniet me bashkëmoshatarët (ndërsa ata rriten)

Ky kapitull lundron nëpër mendimet e paraqitura nga adoleshentët në grupet e diskutimit të shëndetit mendor të drejtuar nga Universiteti John Hopkins.

Një qasje e kursit të jetës ndaj rreziqeve mbizotëruese të shëndetit mendor

Pavarësisht nga vështirësia në marrjen e informacionit standard në lidhje me faktorët e shëndetit mendor nëpër rajone të ndryshme, një ekip ekspertësh nga “Universidad e Federal do Rio Grande do Sul” në Brazil ekzaminoi të dhëna të standardizuara nga Anketat Demografike dhe Shëndetësore (DHS), Anketat e grupeve me tregues të shumëfishtë (MICS) dhe Anketa Globale e Shëndetit të Studentëve në Shkollë (GSHS), me qëllim gjetjen e të përbashkëtave në shpërndarjen e faktorëve të rrezikut nëpër rajone. Ata e bënë këtë me synimin për të zhvilluar dhe zbatuar ndërhyrje dhe metoda më të mira për të adresuar rreziqet e shëndetit mendor tek fëmijët. Ekspertët gjetën 23 faktorë në periudhat perinatale, fëmijërinë e hershme, fëmijërinë dhe adoleshencën e dy dekadave të para të një personi. Disa nga faktorët përfshijnë bullizmin, punën e fëmijëve, subjektin e dhunës dhe mungesën e ushqimit të duhur.

Faktorët e rrezikut dhe mbrojtës: Prindërimi (bota e fëmijës)

Roli i prindërve identifikohet si roli më kritik dhe kryesor në zhvillimin e shëndetit mendor të fëmijës. Prindi është pika e parë e kontaktit të fëmijës. Veçanërisht në lidhje me mënyrën se si ata vazhdojnë ta shohin veten dhe botën përreth tyre. Prindërit mund të krijojnë një mjedis të sigurt, të mbrojtur dhe të qëndrueshëm për një fëmijë, si dhe t’i ofrojnë atij mundësi dhe platforma për t’u rritur në botë. Megjithatë, bota e kufizuar e një fëmije zgjerohet shumë gjatë adoleshencës ku hyjnë rreziqe të tjera të jashtme.

Bota rreth fëmijës

Disa nga këto rreziqe ekzistojnë në botë, kryesisht si rrjedhim nga varfëria dhe konfliktet. Në shumicën e rasteve, prindërit luftojnë për të ndihmuar adoleshentët të orientohen në këto rreziqe të jashtme, duke e bërë të vështirë për fëmijët të përballen me botën përreth tyre.

Pjesa II – Ndryshimet e mëdha fillojnë të vogla

Mos shpenzimi për shëndetin mendor i kushton vetëm Anglisë 16.13 miliardë paund në vit. Ka një mungesë prioriteti dhe iniciative në fazat e hershme të një fëmije, ku sjellja e dhunshme që më vonë shkakton dëme dhe agresion të gjerë, mund të kufizohet me një kosto dukshëm më të ulët nëse trajtohet dhe i jepet prioritet që në fillim. Fondacioni Mbretëror jep gjashtë rekomandime për të zvogëluar këto humbje prej 16.13 miliardë paund në vit. Këto përfshijnë:

1. Rritja e ndërgjegjësimit mbi ndikimin e viteve të hershme të fëmijës;
2. Ndërtimi i një shoqërie më edukative;
3. Krijimi i komuniteteve të mbështetjes;
4. Krijimi i një fuqie punëtore që ngre lart familjet e të prekurve;
5. Mbledhja dhe interpretimi i më shumë të dhënave për të përmirësuar kujdesin për fëmijët dhe kujdestarët e tyre;
6. Promovimi i ndryshimeve afatgjata që ofrojnë mbështetje të qëndrueshme vjetore të fëmijërisë.

Në fillim

Pesha e ulët në lindje dhe kequshqyerja mund të ndikojnë negativisht në shëndetin mendor të një fëmije ndërsa ai rritet. Nivelet e larta të depresionit, ankthit, ndrojtjes dhe zhvillimit të ulët kognitiv shpesh rezultojnë nga përdorimi i drogës dhe alkoolit nga nëna ose martesat e hershme të fëmijëve. Depresioni prindëror gjatë viteve të para të zhvillimit të fëmijës është një shkak shtesë i shqetësimit emocional tek një fëmijë.

Ushqyerja, aktiviteti fizik dhe pesha trupore

Ushqyerja është elementi themelor i qëndrueshmërisë së shëndetit mendor gjatë gjithë jetës. Mungesa e ushqyerjes së duhur vepron si një faktor rreziku për zhvillimin kognitiv të fëmijës, ndërsa ushqimi adekuat shërben si faktor mbrojtës. Për të luftuar faktorin e rrezikut të ushqyerjes jo të përshtatshme, ofrohen ndërhyrje ushqimore për nënat gjatë shtatzënisë, si kalciumi, vitamina A dhe zinku për të reduktuar rrezikun e peshës së ulët të lindjes dhe kequshqyerjes.

Mungesa e aktivitetit fizik dhe rritja e kohës para ekranit tek adoleshentët është një shkak global i pengimit të zhvillimit të trurit. Një studim i adoleshentëve në Shtetet e Bashkuara të adoleshentëve të moshës 14-18 vjeç tregoi se, për çdo orë gjumë të humbur, ndryshimet e ndjenjës së trishtimit dhe të pashpresë u rritën me 38% në 42%. Ngrohtësia, dashuria dhe dashuria, zhvillimi i adoleshentëve, komunikimi me respekt, disiplina pozitive, mjedise të sigurta, sigurimi i nevojave bazë dhe shëndeti mendor i kujdestarëve dhe prindërve janë disa nga faktorët e identifikuar nga UNICEF për të forcuar zhvillimin e aftësive njohëse të fëmijëve.

Midis viteve 2005-2012, normat e recetave për ilaçet kundër depresionit për fëmijët nën 19 vjeç, vlerësohet të jenë rritur si më poshtë:

Në Danimarkë: 60.5%

Në Gjermani: 49.2%

Në Holandë: 17.6%

Në Mbretërinë e Bashkuar: 54.4%

Në Shtetet e Bashkuara: 26.1%

Këto rezultate tregojnë se qetësuesit e shëndetit mendor po bëhen lehtësisht të disponueshëm në shumë vende dhe se të rinjtë po i përdorin gjithnjë e më shumë ato. Megjithatë, çmimet e larta të këtyre barnave sjellin që shumë fëmijë të mos kenë shpesh akses në to. Për më tepër, këto barna thjesht ndihmojnë në luftimin e efekteve të shëndetit mendor, por nuk trajtojnë shkakun rrënjësor të problemeve, kështu që çështje të tilla si dhuna, varfëria dhe pabarazia që kërcënojnë shëndetin mendor të fëmijëve duhet të trajtohen.

Rast studimor: Irlanda
MindOut: Të mësuarit social dhe emocional për mirëqenien e adoleshentëve

Kur Irlanda zhvilloi Strategjinë e saj Kombëtare për Rininë në vitin 2015, shumë të rinj e identifikuan shëndetin mendor si një nga tre çështjet kryesore. MindOut është një program universal i të mësuarit social dhe emocional (SEL) i bazuar në prova dhe pjesë e Ekzekutivit të Shërbimit Shëndetësor të Irlandës. Ai ofron një mundësi për të shenjuar të rëndësishme shëndetin mendor dhe çështjet e mirëqenies së përgjithshme për të rinjtë në Irlandë. MindOut ofrohet për fëijë 15 deri në 18 vjeç në shkolla. Është përfshirë në kurrikulën e Edukimit Social, Personal dhe Shëndetësor (SPHE), pjesë e detyrueshme e kurrikulës shkollore.

MindOut i ka ndihmuar fëmijët të zhvillojnë aftësi sociale dhe emocionale, duke përfshirë vetëdijen, vetë-menaxhimin, ndërgjegjësimin social, menaxhimin e marrëdhënieve dhe vendimmarrjen e përgjegjshme.

Dhuna dhe shëndeti mendor

Dhuna është identifikuar si një nga shkaqet kryesore të shqetësimit mendor tek fëmijët. Shpesh, një ose më shumë forma të dhunës mund të bashkëjetojnë në të njëjtën familje, duke rrezikuar shëndetin mendor të fëmijës. Mbi një miliard fëmijë nga mosha 12 deri në 17 vjeç vlerësohet të jenë të ekspozuar ndaj dhunës ndërpersonale me pasoja që përfshijnë depresionin, ankthin, vetëvrasjen dhe problemet e sjelljes dhe sociale. Parandalimi i ekspozimit ndaj dhunës në fëmijëri është thelbësor për promovimin e shëndetit mendor. Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) sugjeron fuqimisht që ofruesit e kujdesit shëndetësor duhet të marrin parasysh ekspozimin ndaj dhunës gjatë ekzaminimit të shëndetit të fëmijëve, veçanërisht kur përballen me kushte që mund të ndërlikohen nga keqtrajtimi.

* Summarized by Mahnoor Traiq from Risk and Protection section of  The State of the World’s Children 2021

*Translated by Xhina Cekani from Children and Mental Health