Benjamin Koponen, Caren Thomas & Zina Sabbagh yazdı
Filistin’deki Eğitim Ortamı
Gazze’deki son olaylardan sonra, bölgeden bir gazeteci olan Bisan Owda, çoğu röportajına hayatta kaldığını onaylarak başlıyor. Sözleri üzücü gerçeği bir kez daha ortaya koyuyor.“Gazzede güvenli bir yer yok.” – wizard_bisan1, Instagram, 2023
Eğitim kurumları üzerindeki yıkıcı etki bu açık gerçeğin altını çiziyor. Bu küçük coğrafi bölgede 200’den fazla okul acımasızca hasar görmüş, bombalanmış ya da tamamen yerle bir edildi.i Şaşırtıcı bir şekilde bu, Gazze Şeridi’ndeki toplam okul sayısının neredeyse %40’ını oluşturuyor.
Uluslararası hukuk ve küresel toplum tarafından korunan bir kuruluş olarak kabul edilen UNRWA (Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu) tesisleri ve okulları artık güvenlik güvencesi taşımıyor.ii Bu gerçek, 19 Kasım tarihinde Gazze’nin kuzeyinde yer alan ve UNRWA’ya ait olduğu bilinen Al Fakhoura okulunun bombalanmasıyla acı bir şekilde ortaya çıktı.iii O sırada aralarında öğretmenler, öğrenciler, aileler ve yaşlıların da bulunduğu 7.000’den fazla kişi okulun duvarları arasına sığınmıştı. Hayallerin ve umutların gerçeğe dönüşmesine yardımcı olan bir eğitim kurumu olan bu sığınak bir anda yok edildi.
Filistin ortaöğretimi üç temel sektörden oluşuyor: Özel okullar, devlet okulları ve özellikle Filistinli mülteciler için kurulan UNRWA okulları.iv Bu kurumlar, Filistin Hükümeti tarafından belirlenen standart Filistin Müfredatına bağlı. Dikkat edilmesi gereken ilginç bir husus, İsrail Hükümeti Filistin Müfredatı üzerinde sürekli inceleme ve sansür uyguluyor. v TBu kurumlar, Filistin Hükümeti tarafından belirlenen standart Filistin Müfredatına bağlı. Dikkat edilmesi gereken ilginç bir husus, İsrail Hükümeti Filistin Müfredatı üzerinde sürekli inceleme ve sansür uyguluyor.vi
Ayrıca, Filistin’in sınırlarını çizen bir haritanın tasviri de sürekli olarak yasaklanmaktadır. Bu durum Filistin müfredatını son derece esnek olmaya zorluyor çünkü müfredatta sürekli değişiklikler yapılıyor.vii Dahası, hem öğrenciler hem de öğretmenler okullara erişimde çok sayıda engelle karşılaşıyor. Batı Şeria genelinde kontrol noktaları önemli bir engel teşkil etmekte ve bireylerin eğitim kurumlarına geçişini engelliyor. Benzer şekilde Gazze’de de sık sık meydana gelen bombalamalar, öğrencilerin ve eğitimcilerin eğitim arayışlarında karşılaştıkları zorlukları daha da arttırıyor viii.
Ortaöğretim sektörünün karşı karşıya olduğu bir diğer engel de finansman. Eğitimi Saldırıdan Korumak için Küresel Koalisyon (GCPEA) tarafından hazırlanan bir raporda, Mayıs 2021’de meydana gelen saldırıda okul tesislerine verilen zararın onarılması için yaklaşık 3,55 milyon ABD dolarına ihtiyaç duyulacağı belirtildi.ix Bu nedenle, eğitim sektörü büyük ölçüde başta BM olmak üzere uluslararası toplumdan gelen bağış ve yardımlara bağlı.x Ancak 2016 yılından bu yana UNWRA okullarına yapılan yardım, siyasi arenadaki değişiklikler nedeniyle radikal bir şekilde azalıyor.xi
Gazze’deki toplam 561 okulun 264’ü UNRWA tesisinden oluşuyor ve bunun temel sebebi ise yıkılan komşu köylerden gelen yüksek mülteci nüfusu.xii Bu nedenle, bu okulların birçoğu düzgün bir şekilde kullanılacak altyapı, sınıf ve malzemeden yoksun; buna rağmen yine de geliştiriliyor ve en iyi kapasitelerinde kullanılmak için mümkün oldukça çok malzeme kullanılıyor. Öğrenciler tüm bu zorlukları aşsalar bile, Gazze dışında yüksek öğrenim görmek istediklerinde İsrail’den izin alamıyorlar ve bu da onları Gazze’ye hapsediyor.
Eğitimsel olarak, İsrail, bu zorlukları daha da kötüleştiren çok sayıda farklı taktikler uyguluyor. Gazze’ye yönelik yıkım ve savaş sona erse bile, öğrencilerin, öğretmenlerin ve diğer bireylerin yaşadığı travma ve TSSB’nin işlenmesi, iyileşmesi ve tamamen iyileşmesi nesiller alacaktır.
Filistinli Çocukların Ruh Sağlığı
Ruh sağlığı, insanların kendilerini ve çevrelerindeki dünyayı anladıkları hassas bir prizmadır. Bu prizma insanların stresi yönetme, yeteneklerini besleme, etkili bir şekilde öğrenme/çalışma ve toplumlarını destekleme becerileriyle sembolize edilir.xiii Dayanıklılık stratejileri, travma ile yaşamanın bir başa çıkma mekanizması olmaktan ziyade insanların engelleri aşmasına ve birey olarak gelişmesine olanak tanır. Ancak, çocukluk dönemindeki travmatik olaylar – savaş gibi – sağlıklı başa çıkma mekanizmalarının etkinliğini aşan bir stres seviyesine yol açabilir. Gazze/Batı Şeria’daki süregelen bombalamalar, yerinden edilmeler ve işgal, yerel Filistinli çocuklar arasında kaygı, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğunu arttırdı.
IDF(İsrail Savunma Kuvvetleri) 7 Ekim’den bu yana yaklaşık 11.320 Filistinli sivili öldürdü.xiv Bunların arasında 4.650 çocuk ve 3.145 kadın da bulunuyordu. 29.200 kişi yaralanmış, 3.600 kişiden ise haber alınamadı (bunların 1.755’i çocuktu).xv On iki yıl önce Dimitry “çatışmaya bağlı travmatik deneyimlerin zihinsel, davranışsal ve duygusal sorunların yaygınlığı ile pozitif korelasyon gösterdiğini” tespit etti.xvi
2011 yılına kadar, çocukların yaklaşık %23 ila %70’inin TSSB’den muzdarip olduğu bildiriliyor.xvii Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) aşırı gergin deneyimlere verilen uzun süreli zihinsel/fizyolojik bir tepkidir. Filistinli çocuklar için terör saldırılarına maruz kalmak, evlerinden edilmek, şiddetli istismar ve günlük aşağılanmaya tanık olmak onları hayatta kalma moduna zorluyor.xviii
Günlük rutini sürdürmek, çocukların ruh sağlığını sağlamanın ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak okulların, evlerin yıkılması ve düzenli olarak yer değiştirmeler, öngörülemeyen bir ortam yaratıyor. İsrail işgalinin süregelen doğasının, sivillerin (özellikle çocukların) iyileşme fırsatını ortadan kaldırdığı belirtildi.xix Sonuç olarak, sürekli bir travmatik stres durumunda oluyorlar. 2022 yılındaki verilere göre, çocukların %90’ı ebeveynlerinden ayrılma kaygısına sahip, %50’den fazlası intihar etmeyi düşünmekte ve %59’u tepkisel bağlanma bozukluğuna sahipti.xx Guardian ayrıca çocukların uyku güçlüğü de yaşadığını bildirmiştir.xxi Bununla birlikte, çocuklar bu travma sonrası stres belirtilerine (TSSB) farklı şekillerde yanıt vermek için stratejiler geliştirmiştir. Bunlar arasında travmatik olaylara aktif olarak maruz kalma ve siyasi şiddete karşı travma tepkisi olarak siyasi direniş yer almaktadır.
Filistinli gençlerin -genellikle genç erkek ve erkek çocukların- dayak yiyen/hapse atılan akranlarına saygı gösterdikleri biliniyor.xxii Bu şekilde zulüm korkusunu cesarete dönüştürüyorlar. Buna karşılık, Filistinli genç kadın ve kızların TSSB’yi anksiyete ve depresyon yoluyla ifade etme olasılıkları daha yüksek oluyor.xxiii Bu özellikler, Orta Doğu’da kız/erkek çocuklara yönelik cinsiyetçi beklentilerle örtüşüyor. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu davranışlarda bulunan genç erkekler ve oğlanlar, kadın meslektaşlarına göre daha fazla TSSB sergiliyor.xxiv Travmaya aktif olarak maruz kalmak, bir travma tepkisi olarak dirençle derinden bağlantılıdır.
Wispelwey & Jamei, siyasi aktivizmin, özellikle de Büyük Dönüş Yürüyüşü’nün (GMR), “bir eylemlilik ve umut duygusu yoluyla toplum ruh sağlığı üzerinde olumlu bir etki” sağlayabileceğini gösteriyor.xxv Mart 2018’de başlatılan bir dizi gösteri olan GMR, Filistinlilerin anavatanlarına geri dönme hakkını (194 sayılı BM Kararı ile güvence altına alınmıştır) sembolize etmeyi amaçlıyordu. GMR dans, yemek ve sloganlarla dolu kültürel/kutlama atmosferini benimsedi. Protestocular, İsrail Savunma Kuvvetleri’nin militarist tepkisiyle(göz yaşartıcı gaz ve kalabalığa keskin nişancı ateşi), karşılaştılar.xxvi
Filistin’deki çocukların ruh sağlığının vahim durumu, İsrail işgali gerçeğiyle iç içe geçmiştir. Anksiyete, savaşa verilen mantıksız bir tepki değildir. Depresyon, fırsat eksikliğine verilen irrasyonel bir tepki değildir. Bunlar siyasi liderler tarafından alınan kararların psikolojik belirtileridir. Save The Children tarafından yayınlanan bir mektupta 6 Filistinli çocuk -Salma, Niveen, Zain, Samer, Khaled ve Amal- dileklerini şöyle özetlemişlerdir; “İlk dileğimiz savaşın sona ermesi… Yıkılan tüm binaların temizlenmesini ve yerlerine daha iyi ve daha güzel bir şeyin gelmesini umuyoruz”.xxvii Tıbbi bakım, altyapı ve toplum desteği iyileşmenin ayrılmaz bir parçası olacaktır. Ateşkes bu iyileşme sürecinin ilk adımıdır.
Filistin’de Öğrenciler İçin Kaynak Yoksunluğu
Birleşmiş Milletler, 2023 yılının başında Filistinli çocukları ve eğitimlerini etkileyen en az 423 olay kaydetti. Bu olaylara İsrail güçlerinin okullara ateş açması, çocukların operasyonlar düzenlemesi ve okulları yıkması da dâhildir.xxviii Gazze Eğitim Bakanlığı xxix 2023-2024 eğitim-öğretim yılını askıya aldı. Gazze’nin ayrım gözetmeksizin bombalanması nedeniyle, Gazze Şeridi’ndeki okullar Filistinliler için “güvenli alanlar” olarak kullanılıyor. Ancak okullar bile İsrail bombardımanının hedefi olmuş durumda.
Halihazırda, Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu UNRWA tarafından işletilen okullar İsrail saldırılarının hedefi oldu. xxx Bu okulların silahlı çatışma sırasında güvenli bölgeler olarak kabul edilmesi gerekiyor. Ancak Gazze’de tanık olduğumuz şey, başta çocuklar olmak üzere masum sivillerin kasıtlı olarak hedef alınmasıdır. Okullara sığınanların bu şekilde hedef alınması, sonuçta çok sayıda sivilin ölümüne ve yaralanmasına yol açıyor. Silahlı bir çatışma okulları ve diğer eğitim kurumlarını hedef aldığında ortaya çıkan kaynak kaybı nedeniyle eğitimin aksamasına sebep oluyor.
Rafto Ödülü 2023’ün sahibi olan Uluslararası Çocukları Savunma Örgütü – Filistin, ‘Savaşta Çocuk, 2022’ raporunda xxxi Filistinli çocukların uluslararası toplumdan maddi yardım istemediklerini dile getirdiklerini belirtmişti. Bunun yerine çocuklar, kontrol noktalarında yapılan aramalardan ve okullarda gerçekleşen saldırılardan korunmak istiyor. Ayrıca, Filistin’den çocuk insan hakları savunucularına uluslararası insan hakları organlarıyla toplantılara katılma şansı verildi, ancak çocukların ihtiyaçlarının ele alınmasına önem verilmedi. Sahadaki gerçeklik aynı kalmaya devam ediyor.
Gazze Şeridi, altyapı ve diğer eğitim kaynaklarına büyük zarar veren silahlı çatışmalara sahne olmaya devam ediyor. Eğitim için okulda olması gereken bir çocuk, bombardımanlardan korunmak için ailesiyle birlikte okula gidiyor. Hasar gören okul sayısının en az 300 olduğu ve 183 öğretmenin öldürüldüğü bildiriliyor.xxxii Ayrıca İsrail’in su, gıda, tıbbi malzeme, elektrik ve yakıt ablukası da bu çocukların kaynaklara erişiminde ciddi riskler yaratıyor.
Çatışma nedeniyle çocuğun eğitiminde meydana gelen bir boşluk, psikososyal desteğin yokluğu ile birleştiğinde, birçok çocuğun umutsuzca geride kalmasına neden olabilir. Gazze’deki durum, halkın okullarını, sağlık hizmetlerini ve diğer eğitim kaynaklarını yeniden inşa etmesini gerektiriyor. İnsanların geçici öğrenme alanlarını barındırmanın yollarını bulması, eğitim sistemlerini yeniden inşa etmek için uluslararası toplumdan destek alması ve en önemlisi, bu genç zihinlerin parçalanmış ortamını anlayabilecek donanıma sahip öğretim personeli bulması gerekiyor. Bu yürek burkan ortamda eğitim son derece önemli, zira Filistinli çocukların karşılaştığı bazı zorlukların üstesinden gelmek için bir omurga ve potansiyel özgürlük sunmaktadır.
Sayısız uluslararası yasa ve mekanizma mevcut olsa da, bunların uygulanması, uluslararası müdahalenin çok az olması nedeniyle etkisiz bir süreç oluştu. İsrail’in Filistin’e yönelik saldırılarının uluslararası insancıl hukukla alay etmek olduğu tartışmasız bir şekilde ortadadır.
Okurlarımızı bu sorularla baş başa bırakıyoruz.
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde yer alan temel bir insan hakkı olan eğitim, Filistinli çocuklar için ne zaman uzak bir lüks olmaktan çıkacak?
Filistinli bir çocuk ne zaman “savaş çocuğu” olmayı bırakır ve pozitif öğrenme, büyüme ve mutluluk dolu bir yaşamı kucaklar?
Referanslar
i UNESCO. (2023). Gaza: UNESCO calls for an immediate halt to strikes against schools. UNESCO. https://www.unesco.org/en/articles/gaza-unesco-calls-immediate-halt-strikes-against-schools
ii UNRWA. (2023). THE GAZA STRIP: UNRWA SCHOOLS SHELTERING DISPLACED PEOPLE CONSTANTLY. UNRWA. https://www.unrwa.org/newsroom/official-statements/gaza-strip-unrwa-schools-sheltering-displaced-people-constantly-hit
iii Al Jazeera. (2023). Many killed in Israeli attacks on two schools in northern Gaza. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2023/11/18/israeli-forces-strike-al-fakhoora-school-in-northern-gaza
iv Palestinian Central Bureau of Statistics. (2023). Schools Placement Around Palestine. https://www.pcbs.gov.ps/Portals/_Rainbow/Documents/Basic_Schools_ar.html
v Al Jazeera Net. (2017). Accusing the Palestinian curriculum of incitement against Israel. Al Jazeera Net. https://www.aljazeera.net/news/presstour
vi Al Jazeera Net. (2004). Israeli Efforts to Change the Palestinian Educational Curriculum جهود إسرائيلية محمومة لتغيير مناهج التعليم الفلسطينية. Al Jazeera Net. https://www.aljazeera.net/news
vii Palestinian Ministry of Education. (2023). Sectoral strategy for education. https://www.moe.pna.ps/category/content/1036
viii Palestinian Ministry of Foreign Affairs and Expatriates. (n.d.). Ministry of Foreign Affairs and Expatriates. State of Palestine Ministry of Foreign Affairs and Expatriates. http://www.mofa.pna.ps
ix Global Coalition to Protect Education from Attack. (2022). Measuring the Impact of Attacks on Education in Palestine. https://protectingeducation.org/wp- content/uploads/impact_attackeducation_palestine_2022_en.pdf
x Palestinian Ministry of Education. (2023). Sectoral strategy for education. https://www.moe.pna.ps/category/content/1036
xi BBC News. (2018, January 17). UN alarmed as US cuts aid to Palestinian refugee agency. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-42717333
xii Palestinian Central Bureau of Statistics. (2023). Schools Placement Around Palestine. https://www.pcbs.gov.ps/Portals/_Rainbow/Documents/Basic_Schools_ar.html
xiii World Health Organization: WHO. (2022, June 17). Mental health. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-strengthening-our-response
xiv Anadolu staff. (2023, November). Gaza death toll soars to 11,320 amid relentless Israeli attacks, including 4,650 children. aa.com. https://www.aa.com.tr/en/middle-east/gaza-death-toll-soars-to-11-320-amid-relentless-israeli-attacks-including-4-650-children/3053701#
xv Anadolu staff. (2023, November). Gaza death toll soars to 11,320 amid relentless Israeli attacks, including 4,650 children. aa.com. https://www.aa.com.tr/en/middle-east/gaza-death-toll-soars-to-11-320-amid-relentless-israeli-attacks-including-4-650-children/3053701#
xvi Dimitry, L. D. (2011). A systematic review on the mental health of children and adolescents in areas of armed conflict in the Middle East. Child: Care, Health and Development, 38(2), 153–161. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2011.01246.x
xvii Dimitry, L. D. (2011). A systematic review on the mental health of children and adolescents in areas of armed conflict in the Middle East. Child: Care, Health and Development, 38(2), 153–161. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2011.01246.x
xviii Dimitry, L. D. (2011). A systematic review on the mental health of children and adolescents in areas of armed conflict in the Middle East. Child: Care, Health and Development, 38(2), 153–161. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2011.01246.x
xix Agbaria, N., Petzold, S., Deckert, A., Henschke, N., Veronese, G., Dambach, P., Jaenisch, T., Horstick, O., & Winkler, V. (2020). Prevalence of post-traumatic stress disorder among Palestinian children and adolescents exposed to political violence: A systematic review and meta-analysis. PLOS ONE, 16(8), 1–17. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0256426
xx Sherwood, H. (2023, October 22). Children in Gaza ‘developing severe trauma’ after 16 days of bombing. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2023/oct/22/children-in-gaza-developing-severe-trauma-after-16-days-of-bombing
xxi Save the Children International. (2022, June 15). After 15 years of blockade, four out of five children in Gaza say they are living with depression, grief and fear. https://www.savethechildren.net/news/after-15-years-blockade-four-out-five-children-gaza-say-they-are-living-depression-grief-and
xxii Agbaria, N., Petzold, S., Deckert, A., Henschke, N., Veronese, G., Dambach, P., Jaenisch, T., Horstick, O., & Winkler, V. (2020). Prevalence of post-traumatic stress disorder among Palestinian children and adolescents exposed to political violence: A systematic review and meta-analysis. PLOS ONE, 16(8), 1–17. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0256426
xxiii Wispelwey, B. W., & James, Y. A. J. (2020). The Great March of Return. Health and Human Rights Journal, 22(1), 179–186. https://www.jstor.org/stable/10.2307/26923484
xxiv Agbaria, N., Petzold, S., Deckert, A., Henschke, N., Veronese, G., Dambach, P., Jaenisch, T., Horstick, O., & Winkler, V. (2020). Prevalence of post-traumatic stress disorder among Palestinian children and adolescents exposed to political violence: A systematic review and meta-analysis. PLOS ONE, 16(8), 1–17. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0256426
xxv Wispelwey, B. W., & James, Y. A. J. (2020). The Great March of Return. Health and Human Rights Journal, 22(1), 179–186. https://www.jstor.org/stable/10.2307/26923484
xxvi Save The Children. (2022). Trapped: The Impact of 15 years of blockade on the mental health of Gaza’s children. https://resourcecentre.savethechildren.net/pdf/gaza_blockade_mental_health_palestinian_children_2022.pdf/
xxvii Save The Children. (2022). Trapped: The Impact of 15 years of blockade on the mental health of Gaza’s children. https://resourcecentre.savethechildren.net/pdf/gaza_blockade_mental_health_palestinian_children_2022.pdf/
xxviii United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. “Back to school: 1.3 million Palestinian children in the West Bank and the Gaza Strip are returning to school during a tumultuous year.” ochaopt.org August 21, 2023. http://www.ochaopt.org/content/back-school-13-million-palestinian-children-west-bank-and-gaza-strip-are-returning-school-during-tumultuous
xxix Middle East Monitor. “Amidst the bombing, school year suspended in Gaza.” middleeastmonitor.com November 6, 2023. https://www.middleeastmonitor.com/20231106-amidst-the-bombing-school-year-suspended-in-gaza/
xxx Mhawish, Mohammed R. “‘Why bomb schools?’ Gaza families have no safe space amid Israeli attacks”. aljazeera.com October 10, 2023. https://www.aljazeera.com/features/2023/10/10/why-bomb-schools-gaza-families-have-no-safe-space-amid-israeli-attacks
xxxi Defence for Children International. “Children affected by armed Conflict.” defenceforchildren.org 2022. https://defenceforchildren.org/wp-content/uploads/2022/07/Children-and-Armed-Conflict-Report.pdf
xxxii Becker, Jo. “Israel/Gaza Hostilities Take Horrific Toll on Children.” Human Rights Watch. November 22, 2023. https://www.hrw.org/news/2023/11/22/israel/gaza-hostilities-take-horrific-toll-children